6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş’ta meydana gelen ve çevre illeri de etkisi altına alan depreme hepimiz doğrudan ya da dolaylı olarak maruz kaldık. Bu afete karşı doğan psikolojik tepkiler de herkese özgü ve biricik. Afet dolayısıyla oluşmuş olan travmanın hem bireysel hem de toplumsal yanlarının konuşulması gerektiğini düşünerek bu yazımızda kitlesel travmaya odaklanmaya karar verdik.
İçerik Haritası
Kitlesel Travma Nedir?
Kitlesel travmanın ne olduğundan bahsetmeden önce travmanın anlamını bilmemiz gerekiyor. Amerikan Psikiyatri Birliği, travmayı “Bir kişinin tutumları, davranışları ve işleyişinin diğer yönleri üzerinde uzun süreli olumsuz bir etkiye sahip olacak kadar yoğun korku, çaresizlik, çözülme, kafa karışıklığı veya diğer yıkıcı duygularla sonuçlanan herhangi bir rahatsız edici deneyim.” şeklinde tanımlıyor. Travmatik olaylar, insan davranışlarından (tecavüz, savaş, endüstriyel kazalar) veya doğadan (depremler) kaynaklanan olayları içerir ve genellikle bireyin dünyayı adil, güvenli ve öngörülebilir bir yer olarak görmesine meydan okur.
Travmanın bedenimizdeki etkileriyle ilgili daha detaylı bilgi için bu yazıya göz atabilirsiniz.
Travmadan bahsederken genelde kişinin bireysel olarak hayatını etkileyen bir durumdan bahsederiz. Kitlesel travma ise topluma yayılan bir travmadır. Bireysel sonuçlara ek olarak toplumsal sonuçları da kapsamaktadır. İnsanların travmatik bir olaydan etkilenmeleri için deneyimi doğrudan yaşamış olmaları gerekmemektedir. Duyduğumuz hikayelerden, izlediğimiz haberlerden de etkilenebiliriz.
Ek olarak ülkemizde yaşanan afet beraberinde birçok stresör getirmektedir. Bölgede yaşayanlar için meydana gelen artçı depremler, fiziksel ihtiyaçların sağlanamaması, yas, güvende hissetmeyle ilgili sorunlar, şehir değiştirme, göç, göç edilen şehre uyum sağlama, istihdam sorunları, eğitimle ilgili sıkıntılar… Bunlar çok büyük bir topluluğun hayatının her yönünü etkileyen stresörler arasından sadece bazılarıdır.
Kitlesel travmanın ne olduğuna dair bir fikir sahibi olduğumuza göre olası psikolojik etkilerinden de bahsedebiliriz.
Kitlesel Travmanın Psikolojik Etkileri
Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Travmaya maruz kalan kişiler akut stres belirtileri gösterebiliyor olsa da, herkes Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) geliştirmemektedir. Yapılan araştırmalar TSSB’nin dünya çapında yaşam boyu yaygınlığın %3.9 olduğunu göstermektedir. Travmatik olay deneyimleyen kişilerde ise TSSB’nin yaşam boyu yaygınlığı %5.6 olarak bulunmuştur (Koenen ve ark., 2017).
Travma Sonrası Stres Bozukluğu genel olarak dört kategoride belirtileri içermektedir:
- Travmayı yeniden deneyimlemek
- Kaçınma
- Duygu ve bilişlerde olumsuz etki
- Artan uyarılmışlık ve tepkisellik belirtileri
Travmatik olayın üzerinden bir aydan uzun süre geçmesine rağmen bu tarz belirtileriniz devam ediyorsa bir ruh sağlığı uzmanına danışmanız önerilmektedir. Akut stres belirtilerinin TSSB belirtilerinden farklılaştığı göz önünde bulundurulmalıdır.
Kuşaklar Arası Travma
Yaşanan travmanın bireyler tarafından düzgün bir şekilde işlenememesi ve iyileşememesi sonucunda travmanın kuşaklar arasında aktarılma riski de artar. Kişilerin travmayla nasıl başa çıktıkları burada çok önemlidir. İşlevsiz başa çıkma yolları; işlevsiz inançlar ve davranışlar geliştirmemize ve bunları gelecek nesillere aktarmamıza neden olacaktır. Bu, travmatik olaydan etkilenen bireylerin destek almaktan çekinmemeleri için bir başka neden olabilir. Kuşaklar arası travma hakkındaki yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.
İlişkiler
Travmatik olay sonrasında kişilerin çevresindeki kişilere olan bakış açıları da değişmektedir. Değişen inançlar sonucunda kişilerin ilişkileri de elbette etkilenmektedir. Örneğin depremden etkilenen bireylere “mağdur” rolü yüklersek onlara o şekilde davranmaya başlarız. Öz yeterliliklerini gösterebilecekleri alanları onlara tanımakta zorlanabiliriz. İnsanlarla olan ilişkimiz deprem öncesi ilişkimize göre oldukça farklılaşır.
Kitlesel Travma ile İlgili Neler Yapabiliriz?
Fiziksel Sağlığımıza Dikkat Edebiliriz
Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi bu süreçte çok konuşuluyor ve bunun iyi bir sebebi var. İhtiyaçlar hiyerarşisinde en alt seviyede fizyolojik ihtiyaçlarımız yer alıyor. Uykumuz, beslenme düzenimiz, su tüketimimiz ne durumda? Yeterince hareket ediyor muyuz? Bu alanların travmatik olaylar sonucunda etkilenmesi çok olası ve doğal. Rutine dönme söylemine bu alanlardaki rutinlerimiz de elbette dahil. Elimizden geldiğince bu alanlarda da kendimize bakım vermemiz çok önemli.
Farkındalığımızı Arttırabiliriz
Bir yere varabilmek için öncelikle olduğumuz yerin neresi olduğunu bilmemiz gerekiyor. Şu anda ne durumda olduğumuzu anlamaya çalışabiliriz. Kendimize karşı kullandığımız dil de çok önemli. Olayın etkilerini değerlendirirken kendimizi bir mağdur konumundan çok hayatta kalan konumunda görmek bizi pasif durumdan uzaklaştıracaktır. Nasıl bir ruh halinde olduğumuzu, süreç içerisinde neler hissettiğimizi keşfetmek için yazmak iyi bir fikir olabilir. Bir günlük tutmak farkındalığımızı arttırabilir. Aynı şekilde duygularımızı dile getirebileceğimiz kişilerle konuşmak da bize farkındalığımızı arttırmak için iyi bir alan yaratacaktır.
Yazmak ve konuşmanın yanında travmaya duyarlı mindfulness pratikleri de bu süreçte bize yardımcı olabilir.
Sosyal Kaynaklarımıza Odaklanabiliriz
Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinde; fizyolojik ihtiyaçlarımızdan sonra güvenlik, daha sonra da sosyal ihtiyaçlar bulunuyor. Sosyal destek kaynaklarımız her zaman kıymetli. İnsanların sosyal bir canlı olduğunu ve ilişkiler sayesinde iyileşebileceğini biliyoruz. Başkalarıyla duygularımızı paylaşabilmemiz, onların deneyimlerini dinleyebilmemiz süreç içerisinde bizim için destekleyici olacaktır.
Psikolojik Destek Alabiliriz
Herkesin travma ile deneyimi farklı olduğundan iyileşme süreci de farklı olacaktır. Profesyonel yardıma birçok sebepten ihtiyaç duyabiliriz. Nedenimiz ne olursa olsun süreç içerisinde psikolojik destek almanın bir seçenek olduğunu hatırlamakta fayda var. Terapi yolunda bir adım atmayı düşünüyorsak destek alacağımız kişinin travma konusunda bilgili olmasına da dikkat etmek önemlidir.
Toplumun Yeniden İnşa Edilebilmesine Katkıda Bulunabiliriz
Kitlesel travmaların toplulukları etkilediğinden bahsetmiştik. Etkilenen topluluğun yeniden inşa edilmesi için bir şeyler yapabiliriz. Bu hem kendimizin hem de başkalarının iyileşme süreçlerine yardımcı olacaktır. Elimizden geliyorsa güvenilir kaynaklara bağış yapmak, fiziksel yardımda bulunmak bu noktada yapabileceklerimizden bazıları. Belki bir başkasının sosyal kaynağı biz olabiliriz. Onlara süreçlerinde eşlik edebiliriz. Güvenilir kaynakların yayılmasına destek olabiliriz. Ama burada da dikkat etmemiz gereken nokta kendi imkanlarımız ve sağlığımız olmalı. Boş bir kaptan dökemeyiz. Kendi kaynaklarımız ne durumda? Kendimizi tüketiyor muyuz? Desteklerimiz sürdürülebilir mi? Bazen bizim de desteğe ihtiyacımız olabiliyor. Yukarıda listelenen yapılabilecekler bizim için de her zaman geçerlidir. Bunu unutmamakta fayda var.
Bu yazımızda sizler için kitlesel travmadan ve neler yapabileceğimizden bahsettik. Kitlesel travma çok geniş bir konu. Hakkında konuşulacak çok şey var ve önümüzdeki süreçte bu konu sık sık konuşulacak gibi. Kitlesel travmanın içerisinde yas da önemli bir yer tutuyor. Yas ile ilgili yazımızı da inceleyebilirsiniz. Yapabileceklerimizle ilgili bir fikrimizin olması ve aksiyon almak bize hem bir kontrol duygusu kazandırıyor hem de iyileşmemize katkıda bulunuyor.
Okuduğunuz için teşekkürler. Bir sonraki yazıda görüşmek üzere!
Yazar: Arzu Coşkun
Editör: Şevval Pektaş
Kaynakça
Rachel, L. (2021, 18 Haziran). Collective Trauma: Definition, Effects, & How to Heal. 19 Mart 2023 tarihinde https://www.choosingtherapy.com/collective-trauma/ adresinden alınmıştır.
Koenen, K. C., Ratanatharathorn, A., Ng, L., McLaughlin, K. A., Bromet, E. J., Stein, D. J., … & Kessler, R. (2017). Posttraumatic stress disorder in the world mental health surveys. Psychological medicine, 47(13), 2260-2274.
Hill, T. (2017, 18 Aralık). Should mental health professionals understand intergenerational trauma? 19 Mart 2023 tarihinde https://www.acamh.org/blog/intergenerational-trauma/ adresinden alınmıştır.
APA Dictionary of Psychology (t.y.). Trauma. 19 Mart 2023 tarihindehttps://dictionary.apa.org/trauma adresinden alınmıştır.
Morganstein, J. C. (2019, Kasım). Coping After Disaster. 19 Mart 2023 tarihinde https://www.psychiatry.org/patients-families/coping-after-disaster-trauma adresinden alınmıştır.
International Society for Traumatic Stress Studies. (2016). Mass Disasters, Trauma, and Loss. 19 Mart 2023 tarihinde https://istss.org/ISTSS_Main/media/Documents/ISTSS_MassDisaterTraumaandLoss_English_FNL.pdf adresinden alınmıştır.
United Brain Association. (2019, 31 Aralık). PTSD: The Reality of Post-Disaster Trauma. 19 Mart 2023 tarihinde https://unitedbrainassociation.org/2019/12/31/ptsd-the-reality-of-post-disaster-trauma/ adresinden alınmıştır.
Henüz yorum yapılmamış, sesinizi aşağıya ekleyin!